Περικλής ο Αθηναίος

Ο Περικλής Ξανθίππου Αθηναίος υπήρξε διαπρεπέστερος πολιτικός άνδρας της αρχαιότητας και όχι μόνο. Στην εποχή του σημειώθηκε η μεγαλύτερη ακμή της Αθήνας, οι τέχνες, τα γράμματα και οι επιστήμες έφθασαν στην μεγαλύτερη ακμή τους. Γεννήθηκε στην Αθήνα περί το 498 για μερικούς άλλους συγγραφείς το 490 π.Χ. Ήταν γιός του Ξάνθιππου και της Αγαρίστης. Και οι δύο γονείς του ανήκαν στις καλλίτερες οικογένειες των Αθηνών.

Ο Περικλής είχε την τύχη μίας καλής, άρτιας και κατάλληλης μόρφωσης, η οποία συνέτεινε σημαντικά στην μετέπειτα πολιτική και στρατιωτική εξέλιξη, που τον ανέδειξαν σαν ένα από τους σημαντικότερους Έλληνα στην μεγάλη διαχρονία του Ελληνισμού.

Ανατράφηκε με επιμέλεια, φροντίδα και στοργή, μεταξύ των άλλων είχε δασκάλους τον περίφημο μουσικό Δάμωνα, τους Φιλοσόφους Αναξαγόρα της Ιωνικής φιλοσοφικής σχολής και, τον Ζήνωνα από την Ελαία της Μεγάλης Ελλάδας. Από τον Αναξαγόρα διδάχθηκε μεταξύ των άλλων την ανεξαρτησία του πνεύματος και την εξαιρετική ευγλωττία που είχε και τον χαρακτήριζε σαν άριστο και χαρισματικό ρήτορα σε όλη την ζωή του. Το 469 π.Χ. άρχισε την πολιτική του σταδιοδρομία. Μέχρι τότε, μόνο αυτοί οι οποίοι είχαν ευγενική καταγωγή και επιρροή, είχαν τον έλεγχο στα υψηλά δημόσια αξιώματα, παρά την νομοθεσία του Σόλωνος.

Ο Περικλής με την σωστή και φωτισμένη πολιτική του, πέτυχε την πλήρη δημοκρατικοποίηση της Αθηναϊκής πολιτείας, η οποία μετά τον πρόωρο θάνατό του, κατέπεσε σε μία Δημοκρατική λαϊκίστικη φαυλοκρατία. Τάχθηκε με το μέρος του Δήμου, σε αντίθεση με τον φίλο του Κίμωνα, ο οποίος εκπροσωπούσε την αριστοκρατική παράταξη.
Με τα νομοθετικά μέτρα που κατήρτισε και φρόντισε να ψηφιστούν και να εφαρμοστούν, έγινε πολύ δημοφιλής. Αυτά τα μέτρα ανακούφισαν τους πολίτες και εμπέδωσαν την Δημοκρατία σε όλους. Με νόμους καθιέρωσε την αμοιβή των πολιτών με χρήματα, για τις υπηρεσίες τις οποίες αυτοί προσέφεραν στην πολιτεία.

Χορήγησε μισθό στους δικαστές της Ηλιαίας, οι οποίοι εκλέγονταν με ψηφοφορία και από τις δέκα φυλές που αποτελούσαν τον Δήμο των Αθηναίων. Έτσι αναβάθμισε, θωράκισε και ανεξαρτητοποίησε την δικαιοσύνη. Κατέβαλλε στους άπορους πολίτες από το δημόσιο ταμείο, δύο οβολούς (6 οβολοί = 1 δραχμή), ως «Θεωρητικά» για την πληρωμή του εισιτηρίου του θεάτρου, με αποτέλεσμα να ενισχυθούν οι καλλιτέχνες δημιουργοί και να ανέβει το πνευματικό αισθητήριο και το μορφωτικό επίπεδο του λαού. Τότε το θέατρο ήταν διδακτικό και βασικό στην αγωγή των πολιτών, απαγορευόταν δε να διαθέσουν τα χρήματα για όποιον άλλο σκοπό, επί ποινή θανάτου.

Το 462 - 461 π. Χ. εισήγαγε μέτρα με τον δημοκρατικό πολιτικό Εφιάλτη, τα οποία περιόριζαν την πολιτική δύναμη του Αρείου Πάγου, ώστε να έχει μόνον δικαστική εξουσία και όχι πολιτική, πράγμα που ήταν εμπόδιο, λόγω των συχνών επεμβάσεων του, στην επιτυχία του δημοκρατικού του έργου. Με ψήφισμα εξορίσθηκε προσωρινά ο Κίμων, (τότε ήταν σύνηθες να εξορίζονται οι πολιτικοί αντίπαλοι και οι άνδρες, οι οποίοι αποκτούσαν μεγάλη φήμη, για να μην καταστούν τύραννοι), έτσι περιορίσθηκε η αντίσταση των συντηρητικών του αντιπάλων στην πόλη.
Αργότερα, αφού είχε περάσει τα φιλολαϊκά μέτρα που ήθελε, με δική του προτροπή επανήλθε ο Κίμων από την εξορία. Το 449 π.Χ., ο Κίμων έπεσε ηρωικά στο Κίτιο της Κύπρου, ως αρχηγός του εκστρατευτικού σώματος των Αθηναίων, που έσπευσαν να βοηθήσουν τους αδελφούς Κυπρίους, από τον Περσικό κίνδυνο. Τότε η Κύπρος δεν ήταν μακριά από την μητέρα Ελλάδα, το 1974 ήταν ..., αλλά η αδέκαστη ιστορία δεν λησμονεί θα τους κατατάξει όλους στην αρμόζουσα θέση.

Ο Περικλής υπήρξε για τριάντα και πλέον χρόνια ο ηγέτης με την πιο ισχυρή προσωπικότητα της Αθήνας. Η αγάπη και η αφοσίωση του λαού έγινε ακόμη μεγαλύτερη και με άλλα φιλολαϊκά μέτρα που πήρε, τα οποία όμως με την πάροδο του χρόνου εκμαύλισαν την δημοκρατία του Περικλέους. Καθιέρωσε μισθό για τον άρχοντα, ώστε να είναι ανεπηρέαστος από κάθε είδους πιέσεις, ευτελή συμφέροντα και επηρεασμούς. Τα δημόσια αξιώματα και οι θέσεις έγιναν προσιτά για όλους τους πολίτες και τελικά εφάρμοσε την καθολική μισθοδοσία, για όλους τους Αθηναίους που υπηρετούσαν την πόλη.

Εγκατέστησε τους πιο φτωχούς πολίτες σε γεωργικούς κλήρους των Αθηναϊκών αποικιών, ενισχύοντας έτσι τους δεσμούς με την μητρόπολη, αλλά συγχρόνως και τις εποικήσεις. Με το μέτρο αυτό επέτυχε να αυξήσει την επιρροή της Αθήνας σε όλη την Μεσόγειο, απάλλαξε τις Ελληνικές θάλασσες από την πειρατεία, έτσι επέκτεινε το εμπόριο αύξησε τις εξαγωγές με αποτέλεσμα να αυξηθεί η βιοτεχνική παραγωγή, τα δημόσια έσοδα και η προβολή και επιρροή της Αθήνας. Η εξωτερική πολιτική του Περικλή ήταν τέτοια, ώστε να γίνει η Αθήνα η ισχυρότερη πόλη - κράτος στρατιωτικά, οικονομικά και πολιτιστικά σε όλον τον ευρύ Ελληνικό χώρο.

Όταν το 447 π. Χ. ένα τμήμα του Αθηναϊκού στρατού κυκλώθηκε από τους Σπαρτιάτες στην Κορώνεια, η Φωκίδα, η Λοκρίδα και η Εύβοια επαναστάτησαν, ενώ ταυτόχρονα ο Σπαρτιατικός στρατός έκανε εισβολή στην Αττική και έφθασε μέχρι την Ελευσίνα.

Ο Περικλής τότε με την πολιτική του κατόρθωσε να πείσει τους στρατηγούς των Σπαρτιατών να αποσυρθούν, καθώς επίσης και τους στρατηγούς της Εύβοιας έτσι απέφυγε με διπλωματικό τρόπο την σύρραξη. Το 445 π. Χ. πέτυχε και υπέγραψε τριακονταετή ειρήνη με την Σπάρτη και τερμάτισε έστω και προσωρινά την διαμάχη Αθήνας και Σπάρτης. Το 441 π.Χ. υπέταξε την Σάμο, όπου ένας από τους στρατηγούς της αποστολής ήταν, ο Μέγας τραγικός ποιητής Σοφοκλής.

Σε ένα διάστημα δέκα ετών πριν την έναρξη του Πελοποννησιακού πολέμου -εμφυλίου Ελληνικού πολέμου, ο Περικλής φρόντισε με κάθε τρόπο και μέσον να αυξήσει την στρατιωτική και κυρίως την ναυτική δύναμη της Αθήνας. Παράλληλα, προώθησε και εφάρμοσε όλα τα περίφημα σχέδιά του για τις επιστήμες, τα δημόσια έργα και τις καλές τέχνες, παρά το τεράστιο για την εποχή τους οικονομικό κόστος. Παρόλο που δεν ολοκληρώθηκαν όλα αυτά τα έργα, λόγω του πολυετή πολέμου που ακολούθησε, η Αθήνα έγινε το μοναδικό και ανεπανάληπτο θαύμα όλου του τότε γνωστού κόσμου, τα οποία μέχρι σήμερα συγκινούν όλη την ανθρωπότητα, για την αρμονία τους, το κάλλος τους, την τελειότητα τους και την μαθηματική και γεωμετρική δομή τους.

Τα κεφάλαια για όλα αυτά τα έργα για τις λαμπρές κατασκευές, τα οποία ήταν πολύ μεγάλα, τα συγκέντρωνε από το εμπόριο, την βιοτεχνία και την βιομηχανία που είχαν μεγάλη ακμή, καθώς και με εισφορές από τους συμμάχους, για την στρατιωτική και πολιτική προστασία που τους παρείχε. Ο Περικλής συνιστούσε στους Αθηναίους αντίσταση στις υπέρμετρες αξιώσεις των Σπαρτιατών, διότι αυτές θα περιόριζαν την αίγλη τους μεταξύ των συμμάχων τους, την ναυτιλία τους και το επικερδές εμπόριό τους.
Στο διάστημα που αυτός ουσιαστικά κυβερνούσε την Αθηναϊκή πολιτεία, ανήγειρε θαυμάσια δημόσια κτήρια και ναούς, από τα οποία τα σημαντικότερα ήταν: το Ωδείο, τα Προπύλαια, τα Μακρά Τείχη και το μοναδικό μέχρι σήμερα θαύμα της αρχιτεκτονικής, της γεωμετρίας, των μαθηματικών και της αισθητικής τέχνης του Ικτίνου, τον ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ, που μόνο ο περικαλλής και πρωτοπόρος Αρχιτεκτονικά ναός του Επικουρείου Απόλλωνος, έργο και αυτό του Ικτίνου, μπορεί να συγκριθεί μαζί του. Την γενική καλλιτεχνική εποπτεία των έργων είχε ο Φειδίας.

Οι προσωπικές κατασκευές του Φειδία είναι ασυναγώνιστες μέχρι σήμερα, σε αυτές βρήκαν διέξοδο και καλλιτεχνική δημιουργία ένας μεγάλος αριθμός από αρχιτέκτονες, μηχανικούς, γλύπτες, ζωγράφους και πολλές άλλες ειδικότητες, με έξοχες ικανότητες και γνώσεις σε πολλούς κλάδους των επιστημών και των τεχνών.

Τα μοναδικά γλυπτά του Παρθενώνα - όχι μάρμαρα - 50 τεράστια αγάλματα με κορυφαίο το μοναδικό Χρυσελεφάντινο της Αθηνάς, πολλές ζωφόροι, μετώπες και τόσα άλλα, δεν ήταν δυνατόν να κατασκευασθούν από τον Φειδία και την σχολή του μόνο. Όλα όμως αυτά τα Μοναδικά Δημιουργήματα είναι της ίδιας ανεκτίμητης αξίας και τεχνοτροπίας, διότι είχαν επιβλέποντα τον Φειδία. Τα έργα αυτά κάλυπταν τις κατασκευαστικές δραστηριότητες και την ζωή όλων των πολιτών και όχι των λίγων, η εργασία για όλους έδωσε εργασία και ευημερία στην πόλη και αύξησε το γόητρο και την αίγλη του Περικλή.

Ο Πελοποννησιακός (εμφύλιος) πόλεμος, κακώς από ορισμένους ιστορικούς θεωρείται ότι, οφείλεται κατά ένα μεγάλο μέρος του στις φιλοδοξίες του Περικλή. Μία σε βάθος και ουδέτερη ιστορική έρευνα, δεν συμφωνεί και δεν επιβεβαιώνει αυτή την μομφή που του απέδωσαν, αντίθετα έκανε πάρα πολλά για να αποφύγει αυτή την καταστροφική αναμέτρηση. Ο Περικλής συνιστούσε και υποστήριζε μία σθεναρή αντίσταση στις υπέρμετρες αξιώσεις των Σπαρτιατών και αυτό έκανε, διότι σαν άριστος πολιτικός και στρατηγός διέβλεπε ότι ο επερχόμενος πόλεμος ήταν αναπόφευκτος. Πίστευε ότι εφόσον η Αθήνα ήταν θαλασσοκράτειρα και διατηρούσε την ισχύ της, η Σπάρτη δεν θα έμενε ποτέ ικανοποιημένη και θα έθετε συνέχεια στις διαπραγματεύσεις και νέες απαιτήσεις της.

Μετά την έναρξη του πολέμου το 431 π.Χ., ο Περικλής συνέστησε στους Αθηναίους να φροντίσουν την άμυνα της πόλης, τον ναυτικό εξοπλισμό της και να μη σκορπίσουν τις δυνάμεις τους, για να προστατέψουν εδάφη εκτός της Αττικής. Από αυτές τις κινήσεις συμπεραίνουμε ότι ξεκίνησε να μάχεται σε έναν αμυντικό και όχι επεκτατικό πόλεμο για την Αθήνα. Ακριβώς για αυτόν το λόγο, οι Σπαρτιάτες μαζί με τους συμμάχους τους και με πιο πολλές δυνάμεις, έφθασαν μέχρι τις Αχαρνές (Μενίδι) και στον όρμο της Αμφιάλης (Σκαραμαγκά), δίχως να συναντήσουν αντίσταση, διότι είχε συγκεντρώσει όλους τους κατοίκους της Αττικής μέσα από το ισχυρό τείχος (είναι τα περίφημα Μακρά τείχη), τα οποία προστάτευαν την πόλη των Αθηνών και τον Πειραιά. Ο Περικλής αναγκάσθηκε τότε να στείλει ισχυρό ναυτικό στόλο στις ακτές της Πελοποννήσου, την Λοκρίδα και την Αίγινα. Έτσι τιμώρησε διπλά τους εισβολείς για τις λεηλασίες που είχαν προκαλέσει στην Αττική. Όταν μετά αποσύρθηκαν οι Σπαρτιάτες, πήγε και τιμώρησε τα Μέγαρα, τα οποία με την Κέρκυρα ήταν η αιτία για την κήρυξη του πολέμου, που τόσο καταστροφικός ήταν για όλον τον Ελληνισμό.

Τα οστά των πρώτων νεκρών από τις αλογομαχίες των Αχαρνών και της ακτής της Αμφιάλης, τα μετέφεραν στην Αθήνα για ταφή στο επίσημο νεκροταφείο του Κεραμικού - Δημόσιο Σήμα των Αθηνών. Εκεί εκφώνησε ο Περικλής με εντολή της πολιτείας, τον επίσημο επιτάφιο ύμνο, τον οποίον εκδίδουμε σε λίγο χρόνο σε ένα θαυμάσιο βιβλίο. Τον επόμενο χρόνο, ενέσκηψε ο φοβερός λοιμός στην Αθήνα. Η αρρώστια αυτή προκάλεσε πραγματικό όλεθρο και ο Περικλής για να ενισχύσει και να συγκρατήσει το ηθικό των συμπολιτών του, έκανε γενική επιστράτευση με σκοπό να επιτεθεί στην Σπάρτη. Για να αποφύγει την προσοχή των κατασκόπων της Σπάρτης, εξόπλισε ισχυρό στόλο και έπλευσε στην Επίδαυρο, αλλά η θνησιμότητα στους στρατιώτες και τα πληρώματα του στόλου ήταν τόσο μεγάλη, ώστε δεν πέτυχε τίποτα σπουδαίο. Επέστρεψε στην Αθήνα με μικρή δύναμη, αλλά εν τω μεταξύ είχε χάσει την εμπιστοσύνη των Αθηναίων, οι οποίοι του αφαίρεσαν την στρατηγία και τον υποχρέωσαν να πληρώσει ένα πολύ μεγάλο πρόστιμο, σαν ένα μέρος της δαπάνης της εκστρατείας, παρ' όλο που δεν του καταλόγισαν κανένα ιδιαίτερο έγκλημα ή παράληψη, εις βάρος του.

Μετά από λίγο, ο ίδιος ο λαός τον ξανακάλεσε στην αρχή και του έδωσε περισσότερες εξουσίες από αυτές τις οποίες είχε προηγουμένως, αυτό ήταν ένα δείγμα της κατάπτωσης της δημοκρατίας. Δυστυχώς όμως αρρώστησε από τον λοιμό το 429 π.Χ. και πέθανε. Εάν δεν τον χτυπούσε εκείνος ο τρομερός λοιμός, η έκβαση του φοβερού αυτού πολέμου θα ήταν διαφορετική όχι μόνο για τους Αθηναίους, αλλά για όλον τον Ελληνισμό, πράγμα στο οποίο συμφωνούν οι περισσότεροι ιστορικοί, αλλά με το « εάν και το ίσως» δεν γράφεται δυστυχώς η ιστορία.
Κυβέρνησε επάξια την Αθήνα για 40 ολόκληρα χρόνια, 25 χρόνια συλλογικά με άλλους και 15 χρόνια μόνος του. Ο Περικλής σαν πολιτικός έδειξε ασυνήθιστη ψυχραιμία για δημόσιο άνδρα. Για τον πράο χαρακτήρα του, την ρητορική του ικανότητα και την ήρεμη επιβολή του στους αντιπάλους του, τον είχαν ονομάσει Ολύμπιο.

Μελετώντας με προσοχή τα διάφορα ιστορικά κείμενα, συμπεραίνουμε ότι ήταν πράγματι έξοχος πολιτικός, ρήτωρ και ικανός στρατιωτικός ηγέτης. Μπορούμε να εκτιμήσουμε αυτήν την πολύμορφη χαρισματική προσωπικότητα, από την ηγετική θέση που πήρε, μέσα από μία σύγχρονή του ομάδα με εξαιρετικές προσωπικότητες όπως ήταν, ο Σοφοκλής, ο Ευριπίδης, ο Αισχύλος, ο Κίμων, ο Θουκυδίδης, ο Σωκράτης, ο Πλάτων, ο Αναξαγόρας, ο Ζήνων, καθώς και ανάμεσα σε άλλους μεγάλους Έλληνες όπως ο Εμπεδοκλής, ο Πίνδαρος, ο Δημόκριτος, ο Ιπποκράτης, ο Ηρόδοτος και τόσοι άλλοι.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι, η διακυβέρνηση η οποία ασκήθηκε προσωπικά από αυτόν, έβλαψε σε κάποιο βαθμό την Αθήνα. Έτσι είναι η νομοτέλεια των μεγάλων ανδρών, πάντα υπάρχουν και τα αρνητικά σημεία στην πορεία τους, αυτοί όμως κρίνονται από την αδέκαστη ιστορία για την συνολική προσφορά τους στον λαό, το όλο έργο τους, την θετική προσφορά προς την πόλη - κράτος τους και, γενικά για το πόσο ωφέλησαν τους συνανθρώπους τους.
Υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους άνδρες της Ελλάδας. Όμως δεν ενθάρρυνε κάποιον για να τον διαδεχθεί και ούτε άφησε άξιο διάδοχό του, πράγμα το οποίον του καταλογίζεται σαν ένα μεγάλο σφάλμα. Αυτό είναι χαρακτηριστικό δείγμα των μεγάλων ανδρών, ίσως όμως να τον πρόλαβαν οι εξελίξεις και ο απρόσμενος θάνατός του. Δεν πρέπει όμως και οι μεγάλοι να υπολογίζουν πάντα το απρόβλεπτον του θανάτου;

Μετά τον θάνατό του, η Αθηναϊκή πολιτεία βρέθηκε ακέφαλη και έγινε εύκολα λεία στα χέρια των δημαγωγών και των λαϊκιστών της εποχής που καραδοκούσαν, παραποιώντας και ευτελίζοντας την ίδια την νομοθεσία του. Άφησε όμως τα ανεπανάληπτα έργα του, και τα υψηλά ιδεώδη του, που η επίδρασή τους τα κατέστησε μόνιμους χαρακτήρες του παγκοσμίου πολιτισμού και της πραγματικής δημοκρατίας.
Τις σημαντικότερες πληροφορίες για τον Περικλή, μας τις δίνουν ο Θουκυδίδης, ο Αριστοτέλης, ο Πλούταρχος και άλλοι. Ο Πλάτων, παρόλο που θαύμαζε το πνεύμα του και τις ικανότητές του, τον κατηγορεί ότι, με τα απεριόριστα δημοκρατικά του αισθήματα και τις πράξεις του διέφθειρε τον λαό των Αθηνών, ίσως προηγήθηκε πολύ της εποχής του. Ο Αριστοφάνης τον σατιρίζει, όπως και όλα τα πολιτικά πρόσωπα της εποχής του, αλλά γι' αυτούς οι οποίοι διαισθάνονται και καταλαβαίνουν, τον ανεβάζει στα μάτια των θεατών του.

Το πόσο πολιτικά ευαίσθητος ήταν και το πόσο πίστευε στην αληθή Δημοκρατία, μας το διέσωσαν οι σύγχρονοί του.

Όταν ξεκινούσε το πρωί να πάει στο βουλευτήριο ή στην αγορά, έκανε τον εξής διάλογο με τον εαυτόν του:

Όρα και φύλαττε Περικλή - Κοίτα και πρόσεχε Περικλή
Άρχεις Ελευθέρων Ανθρώπων !
Άρχεις Ελλήνων !
Άρχεις Αθηναίων !

Ας το έχουν αυτό υπ' όψιν τους οι σύγχρονοι πολιτικοί ταγοί μας, δηλαδή ότι άρχουν ΕΛΛΗΝΩΝ...

Πηγή